Кок але утларак шке пашам федерал граждан-влакын правовой могырыш пуртымо коклаште ӱчашымашГраждан иск тӱҥалын, кунам тӱлат пуышо регистрационный да огеш кӱл ӱчашаш вуйшиймаш закон почеш веле пога. Кычалаш искым пуэн, тудын состоянийже огыл взносым тӱлаш, йодмашым пуэн кертеш, pauperis формо кусна маныныт. Йодмым шуктен улына гын, тудым поген огеш налалт. Федерал граждан судышко иск-влакым тӱҥал манын, истец да судыш вуйшиймашым пуаш,"обслуживатлыме"копийлан вуйшиймаш. Вуйшиймаш але сусыргеныт зияным кычалын возыман, умылтарыман, кузе эҥгекым кондем подсудимый ончыктен, суд мо юрисдикциян ойыртемалтын, да йодеш суд ышташ полша. Оксам кычалзе кычалын кертат, але сулен кертын эҥгекым суд савырна манын, койыш ответчик ыштымыжым чарна манын, нунылан эҥгекым ыштен. Тыгак моло видше дене суд ыштыктен кертын, тыгай ситуацийыште кузе правашт нерген деклараций дене кычалаш искым пуымо. Тушто лийын кертыт"Почмо", кушто икте веле тяжущийся тидын нерген информацийым пуышаш улыт, мутлан, личность, кеч-могай документын копийжым танык дене кылдалтше паша. Цель почмо суд пашалан ямдылалташ, кычалмаш лукшаш, манеш, доказательстве-влакым пога шкеж деке ӱжеш свидетель ямдылалтеш. Тыгак кажне могырышто йодмашым пуэн кертеш, але"движений"доказательствым суд пунчалжым шуктымо нерген истребование, процедур але судыш кайыман. Чӱктӧ почмо осаждение кертдыме, свидетель йодын, судыш логалаш манын, пашашт нерген йодышлан вашеште. Свидетель-влакын ойлымышт почеш йодышлан вашештымаш адвокат, стенографист улына, могай мутым ышташ-почеш-мутым возен, стенограммыштат манын. Эртарыме роскотым кучалташ манын да суд деч утленыт, судья могырым кумылаҥдаш манын, нунылан нерген соглашенийым шуаш тӧчен ӱчашен тӧрлымӧ. Посредничество суд кучылташ кумыландаш, але ӱчашен разрешения да моло формо арбитраж, суд паша але суд деч посна пурен разрешенийым налше моло ӱчашат. Келшымаш уке, делам судыш шогалтеныт.
Пашаште граждан-влак спектр кумда, кеч-могай могырым йодеш суд-влакын присяжный конституций дене келшышын праваже уло.
Присяжный-влакын суд шке права деч кораҥмаш гын веле, паша деч посна ончаш присяжный судьяже лийын. Пример правиллан кучылтеш, палемден судитлыме, могай суд пуаш лийын кертеш. Молан тыге таныкше шкаланем шке гыч историй вашталташ ок шинчеш да ойла, негызлалтын, молан манаш гын, нуно свидетельыш каласа весе колен, суд нуным зал мо ӧрдыжтӧ уло, нуно эше огеш ончыкто. Репортер возен суд судым вӱдышӧ, тыгак судыштат енын аралаш кажне а секретарьын алмаштышыже, кӧ танык, да кеч-могай документ, фотографий элемент але вес пример шотеш пуэн. Адвокат велжылан ваштареш каласен кертеш, тудын таныклен ойлем гын йодышемлан темленыт, молан манаш гын, от шинче танык дене шкеже, тӧрсыр тиде эҥгек, паша деке кыл але лийын огыл. Правил семын, судья, але шӧра полшышо иктаж - протестым ыштеныт. Но гын, свидетель йодышемлан вашештыш ок, тыгай йодышыжо лийын адвокатше да тудын декак кусныман.
Но суд репортер возен, мом вара тыге суд апелляционный аргумент пужен кертеш, кӱлеш гын тиде.
Ала деч вара, колыштшо семын лияш доказательстве, иктешлымаш пуа могырым кажне аргумент. Присяжный-влакын суд, судьялан умылтараш законжо уло, жюрин пунчалже дене пашам ышташ значениян уло да лиеш. Жюри, правил семын, рашемдаш йодын, тукымышто южо почеш мут дене кычалаш искым пуышо ответчик лийын мо тургыжландара эҥгекшым, зиянжым а вара суммым рашемдыме, ответчик лийын тӱлыман улмаш. Судья деч посна жюри пашам лиеш ончымо гын, палыше гай"теҥгылыш"паша, але тиде йодышым решатлаш полшаш судья лиеш, сеҥымаш манаш веле. Жюри пашам кычалше граждан-влаклан шотышто умылтарышаш улыт"перевес доказательстве"(т. е, тиде вероятный шукырак мо уло, мо уке), тазалыклан энгекым ыштыде дене кычалаш искым пуышо ответчик лийын молан мутым куча. Умбакыже вияндаш федерал да шке судыш шонен шинчат. Суд федерал умылен лудман.
