Граждан-влакын праваштым, эрыкыштым да тӧр тӧр правам аралыме закон дене келшышын социальный, расе шот дене, религий, але вес личностный характеристикыжеПример шке правашт граждан права йӱк пуртымо, суд тӧр праван, права дене кугыжаныш полышым, мер да кугыжаныш йӧным кучылтын образований права правам налын. Демократийын ик эн кӱлешан компонентше граждан права улам, кунам посна еҥ, обществын политик илышыштыже участвоватлаш йӧным, граждан-влакын шке правашт деч посна. Эрыклан граждан-влакын деч ойыртем, эрык толын тудо, тудо шыгыремдымашым шындаш правительстве аралалтеш, действий-влак граждан права пеҥгыдемдыше правительстве сай, чӱчкыдын формо тӧртыкшот. Тӧртык нерген граждан права гражданстве айдеме да тичмаш гарантийым пуаш тӧченыт гынат, южо йӱла негызеш могай дискриминаций тӱшка характеристикым пуымаш. Шукыж годым граждан-влакын праваштым шуктымо шотышто муын, неадекватный лийже манын, гражданский права верч ылыж кертше манын, посна законым лукташ икгай кучылтын, иктаж-могай дискриминаций. Правам вес умылымаш дене таҥастарымаште, але тыгай пӱртӱслан кузе айдемын праваже права правам налын тӱҥ шотышто тиде айдеме, очыни, пӱртӱс але юмо деч, граждан кугыжаныш да права гарантироватлалтеш уло вийжым пуэн.
Сандене пеш чот нунылан дене жап вашталта, тӱвыра, вуйлатымаш формо и, правил семын, обществыште тенденций кӱлеш, тудын чын тӱсшӧ йыгыжге але дискриминаций.
Мутлан, шукерте огыл ончыл планыш лектын касвел политик-влакын дискуссий граждан права гомосексуалист-влак демократий юж гына. Праван улшо граждан-влаклан коштмо годым шке вожшым ушымо королевстве политике манын, мучашым ыштыме шотышто афро дискриминаций-Американ. Отменить кулет улам гынат, ончычсо тарзе лийын да граждан сар правам пуымо деч вара политик, кечывалвел штат шотышто шуко афроамериканец-эре тошто илыш гыч правадыме мер да кораҥдыде, мо нунын шуктышаш, кокымшо сорт курымашлык лиеш манын. 1950-е маргинализация ий афро-сайын, илаш-колаш чӱчкыдынак формым налеш, эпический пропорцийыште мер толкын кумылаҥден. Американ верч граждан права, тӱҥ шотышто кундемыште афро-колледж да американ-влакым черке юго участвоватлыше маршем, бойкот-влак, граждан да кугу вий неповиновение, кузе тыгай шинчымашке забастовка, тыгак диск просвещений да сайлыше йӱклен. Тиде шуко вийым верысе кундемыште лийыныт, но кӱкшыт шижалтеш кугыжаныш организацийлаш права граждан кышаже модельже, кудыжо тудо жапыште тӱня мучко шарлен. 1960 ийыште Рим-Католик-йӱдвел ирландийын сша лийше событий-влак граждан права верч толкыным вуйлатыше дене кумылаҥден. Тудын койыш ваштареш кучедалмыштым тӱналтыш махинаций акцент дискриминаций лийза, тиде-сайлымаш юнионист протестант йӧным ыштен. Вара, ирландийысе граждан активист-влакын республикысе правительстве ӱжын да когыньыштым интернирование армий британийысе католик кампаний неповиновение радикальныйрак стратегий (Ир). Системыш кондымаш граждан права верч виян южноафриканский сегрегация мучаш расовый, тӧрлаташ семын палыме. 1940 ийыште тӱҥалын да эше тале сопротивлений 1950 тарваныл-60-х-х годов, сем тӱням умылаш дене ошкылмо годым граждан-влакын правашт уло, но тидын лиймылан кӧра пӧртйымалне кая, тудо йӧратымашым шукыж годым лидер лийын тюрьмаш петырен шындымек, тудын вий-куатше да ыштыме тӱҥалын 1980-ше ийла марте. Кӧргысӧ давлений дене пырля тӱнямбал пуламырлан мучаш кондаш чарыме кораҥмаш лектышыш"Африке национальный конгресс", ЮАР шем партий майор, тюрьма гыч утарен да 1990 ийыште Мандела Нельсонын. Чернокожий вара икымше президентын кечывалвел африкын мандела 1994 ийыште лийын. Шукырак тарванылаш, тарванылаш тудо ваштареш кучедалше да граждан права верч граждан параллель-ӧрам кузе американ индий да политикыште неповиновение южноафриканец далит тӧрлаташ активизм. Ондак семын палыме далит 'логалдыме' официально иктаж ик кудымшо ужаш да индийысе калыкын кастенат ынде ышташ. Туге гынат, илышыште нуно гай лийын кӧра шудо ийын кокымшо сорт айдемылан, эсогыл иерархий системе да индий шукышт социал относитлалтын ужмем ок шотлалтеш. Кугу сеҥымаш Далит жапшетӧрлаташ конда, тидын шотыштак сайлымаш Президент постыш аветисян нараянан рама. Тиде фактым, мо индий парламент президентшылан сайлалтын, кастенат тӱҥ членышт кӱшыл гыч толыныт тудо, йымач удыралам, менталитетшым мыняр чот вашталтын. Тидын деч посна тӱнямбал толкын, кугыжаныш граждан-влакын праваштым аралаш кумыландаш сеҥымаш верч кучедалмаш толкын шуко сша-ште группын американ лиеш, сеҥымаш дене вашталтшан. Эн ойыртемалтше, молан манаш гын, ӱдырамаш, конституций правам налын тӧрлаташ йӱк гыч, 1920-шо ийыште, тыгак пашам ыштыше-влакын праваштым шотышто сеҥымашыже ятыр. Тыге кошташ ӱдырамаш, тӧрлатен лукмо нерген кызытеш ом шогал иктӧр праван, кудын конституцийыштыже сша ӱдырамаш-влаклан иктӧр права нергелыме ыле. Тудо 1982 ийыште ме мирный государств слубо йордыме лиеш, сеҥымаш ятыр ӱдырамаш ужеш суд пунчал, тӧртык лукмо шотышто пунчалым луктын кӱвар дискриминаций да ваштареш лийын палет, тугай граждан права нерген законым 1991 ий семын, тудым ышташ ӱжеш комиссий талвий шымлыше"янда пургыж", вуйлатыше должностьыш кая паша верыште ӱдырамаш тудлан кугу огыл. Вес тӱшка дене налаш граждан-влакын правашт верч икмыняр рӱдерыште лийын 1960-х годов. Дискриминаций да граждан права верч кучедалмашым вияҥдаш сай улыт латиноамериканец расе шот дене негызлалтын азиат историйжым, религийжым, йылме да иммиграционный уло. Тӱрлӧ йылман программе да образований пашаште сеҥымашке шуаш южо положенийже дене пырля лийын. Шукерте огыл, да садлан сеҥен налшаш верч кучедалмашке сай аралыме рудо вержылан араб да американ-влакым обществыште садак гомосексуалист-влак керт. 2001 ий 11 сентябрьыште деч вара весым, сай кӱкшытыш кӱзыктен да мланде деч орланат араб кугыжаныш политикым шотыш налде, преступлений дискриминаций да ужмышудымаш, мо нунын эрыкнам шыгыремдылмылан, 2001 ийлан сша-ште ӱчашен патриот актым пеҥгыдемдыме. Икмыняр гомосексуальный ышташ права верч кугу капан мучаште 1990 ийла тӱҥалтыш да 2000-х годов. Южо эллаште однополый сӱан лиеш, да моло верласе деч однополый граждан-влакын льгот пуалтеш, а вара ала калыкше нерген шонаш тӱҥалмекше, мужыран гомосексуалист-влак шогышо-влак мо лияш кӧнен. Тиде событий реакций, сша-ште мужыран чарыме нерген конституцийыште икмыняр социал однополый тӧрлаташ консерватор йодеш. Южо элыште граждан права ваштареш меньшинства тӱшка гай виян улыт Граждан-влакын праваштым шуктымо вет Нацийын Чумырымо, аралыме тӱнямбал стандарт палемдат граждан права шотышто йӧсӧ лийын гынат, управлений орган-влакын вийыштым тӱнямбал, кузе тыгай иктыш ушнышо наций-влак организаций Калык-влакын правашт нерген деклараций Еҥ, тудым 1948 ийыште оон-ын генеральный ассамблейже налаш лиеш, шке правашт граждан йылме пуртымо, но садыгак кугыжаныш огыл-член. Праван улшо граждан-влак тенденций, давлениет кузе правительстве шижын, але иктаж вес эл гыч национальный толкын манын, вашталтышым пуртен. Мемнам саламлат саемдыме шотышто предложенийын кокла гыч иктаж-могай мемнан лончо. Ме тендам тиде куштылгын ыштен кертын, ончо, манам, ӱшанаш, тендан надыр опубликовано, икмыняр видыште аралыме. Тендан надыр лийын кертмыштым мемнан жапыште пырля ешарен, тудым йӧршешлан пеҥгыдемдат да мемнан савыктышна предметлан шотлалтеш. Чаманаш логалеш, мемнан редакцийыш койыш, очыни, шыҥдарен кертын огыл надырже уло. Мемнан редакторжо шергаш гын, мом тыланда пуат, тудым аклыме да мемнан дене келша гын, ме тудым статьяшке ешарыман. Ончалаш, кертеш мо але мемнан але грамматике да орфографий редакций дене кылдалтше икмыняр вашталтышым пуртымо годым йоҥылыш тӧрлымӧ тыланда кӱлеш лийын кертеш форматирований тыгак могай-гынат рашемден.
